سد یک مانع است که جریان آب یا جریانات زیرزمینی را متوقف یا محدود میکند. مخازن و منابع آب که نهتنها سیلاب را متوقف میکند بلکه آب را برای فعالیتهایی مانند آبیاری، مصرف آب، مصارف صنعتی، آبزیپروری و کشتیرانی فراهم میکند. نیروی برقآبی اغلب در ارتباط با سدها برای تولید الکتریسیته استفاده میشود. در ضمن یک سد میتواند آب را برای ذخیره جمع کرده و در صورت لزوم بین نقاط مختلفی توزیع شود.
ازجمله انواع سدهای کاربردی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1- سدهای خاکی:
سدهای خاکی مصالحشان را از همان منطقه احداث و یا نواحی نزدیک تأمین میکنند و اصولاً دارای هسته رسی میباشند. رس بر اثر تماس با آب مانع نفوذ و انتقال آب و رطوبت میگردد و مانند نوعی عایق رطوبتی عمل میکند. اگر عمده مصالح تشکیلدهنده سد خاکی یکسان باشند، سد را همگن میگویند و در غیر این صورت ناهمگن. اگر کل سد خاکی از رس باشد سد خاکی همگن است، اما اگر هسته مرکزی سد رس باشد و دور هسته مرکزی را با سنگهای دانهدرشت پرکرده باشند، سد غیر همگن محسوب میشود. ازنظر تحلیل و آنالیز این نوع سدها بسیار حساس میباشند و درعینحال ازنظر اجرا و پیادهسازی سادهتر میباشند. اجرای این سد در رودخانههای عریض سادهتر است. مصالح این سد اعم از ریزدانه و درشتدانه بایستی در دسترس باشد. این سدها برای زمینهایی نامناسب ازنظر مقاومت مناسبترین نوع سد میباشند.
2- سدهای سنگریزه دار:
این سدها خودبهخود غیر همگن میباشند و حتماً باید یک بافت آببند در مرکز آن قرارگرفته باشد. شکل این سدها درست مانند سد ناهمگن خاکی با هسته رسی میباشد با این تفاوت که در مرکز سد بهجای رس از سنگریزه نفوذناپذیر استفاده میشود و در دورتادور سد سنگریزههای درشتتر ریخته میشود. در برخی موارد رویه سد را بهجای سنگریزه با بتن میپوشانند که در آن صورت دیگر نیازی به هسته آببند نمیباشد. اینگونه سدها اغلب از نوع بلند میباشند. این نوع سد در برابر زلزله بسیار مقاوم هستند. سنگهای ریخته شده برای سد بایستی خاصیتهایی از قبیل جذب کم آب، سایش کم، مقاومت فشاری بالا و در برابر سرد و گرم شدن مقاومت خوبی داشته باشند.
3- سدهای بتنی وزنی:
این سدها عمدتاً کوتاه هستند و ارتفاع آنها بین ۱۵ تا ۲۰ متر میباشد، این سدها به دلیل وزن زیادی که با بتن برای آن به وجود میآورند بر اثر فشار آب حرکت نمیکند و از جای خود تکان نمیخورد. در این نوع سد سرریز شدن آب مشکلی ایجاد نمیکند. این سدها در درههای عریض ساخته میشوند. این نوع سد در برابر تغییر درجه حرارت نیز هیچگونه حساسیتی ندارد.
4- سدهای بتنی قوسی:
این سدها معمولاً در درههای باریک با شیب زیاد و از جنس سنگ اجرا میگردد و میتواند دو قوسی نیز باشند و در راستای عمودی و افقی دره دو حالت قوس داشته باشند. حُسن این سدها این است که اگر به هر علتی در بدنه آنها ترک ایجاد شود خود نیروی فشار اعمالی از جانب آب پشت سد باعث هم آمدن این ترکها (ترکهای حرارتی) میشود
5- سدهای بتنی پشتبنددار:
سدهای پشتبنددار از نوع بلند هستند و باعث جلوگیری از خمشهای زیاد در بتن میشوند و برای تصور آن میتوان اینگونه آن را تشبیه کرد که دیواری بلند را که دارای پی در زمین است با تیرچههایی در پشت آن نیز محکم نگهداشته شود تا فرونریزد.
6- سدهای لاستیکی:
این سدها اغلب بر روی رودخانههای فصلی زده میشود و این سدها از جنس لاستیک میباشند که در زمان موردنیاز این سدها را از بادپر میکنند و این عمل باد کردن حجم سد را بالا میبرد و سد مانع عبور آب میگردد. از این نوع سد که کوتاه نیز میباشد در شمال کشور خودمان نیز وجود دارد.
